Chique stummels

Het bekendste model voor de porseleinen pijp is de zogenaamde stummel, een ovaalvormige pijpenkop met een knophiel en korte steel. De vorm is afgekeken van de Goudse kleipijp, maar de montage is volstrekt anders omdat een lange steel niet mogelijk is in porselein. Deze pijpen worden daarom in een vochtsluis van buffelhoorn of porselein geplaatst en daarna gemonteerd met een opgaande steel van hout of hoorn.

Bij de stummel ontwikkelt de porseleinschilderkunst zich tot op grote hoogte. Vanaf 1780, het moment van ontstaan, past men minutieuze schilderingen toe. Onderwerpen zijn portretten, galante voorstellingen, topografie en historische scènes. De fabriek in Meissen lijkt koploper van deze beschilderde koppen, gekenmerkt door eindeloze toefjes met een fijne penseel gezet. Bij de Königliche Porzellan Manufaktur in Berlijn wordt het schilderwerk nog levensechter uitgevoerd met een hoge graad van realisme. Zij resulteert in indrukwekkende miniatuurschilderijen op pijpenkoppen. Om het schilderij-effect te benadrukken worden de voorstellingen met een lijst van bladgoud omrand. Als voorbeeld dienen contemporaine prenten waarop voorstellingen te zien zijn die de consument van dat moment aanspraken. Omdat er naar prenten werd gewerkt, zien we vaak dat de kleuren van de schilderingen totaal kunnen verschillen!

De stummel is zo algemeen dat het in veel kringen gebruikelijk wordt om een pijpenkop ten geschenke te geven. Bij de meest gewaardeerde exemplaren sluit het onderwerp van de schildering aan bij de ontvanger. Op de keerzijde lezen we vaak de namen van de schenker en de ontvanger. Overigens is het in veel opzichten lastig te raden wat voor beide lieden indertijd de betekenis is geweest.